"Aantal kleuters in buitengewoon onderwijs is laatste 5 jaar spectaculair gestegen"

Titel artikel: Aantal kleuters in buitengewoon onderwijs is laatste 5 jaar spectaculair gestegen, katholieke koepel maakt zich grote zorgen

Uit de resultaten van de jaarlijkse spoedtelling blijkt dat in de voorbije vijf jaar het aantal kleuters in het buitengewoon onderwijs sterk is toegenomen. Dit geldt voor zowel het katholiek onderwijs, met een stijging van 50%, maar ook voor het stedelijk onderwijs en het gemeentelijk onderwijs, voor beiden is het aantal kleuters in het BuO verdubbeld.

Maar hoe komt dit nou? Het Vrij CLB geeft hiervoor twee mogelijke oorzaken. De eerste is dat het M-decreet jarenlang voor een daling zorgde en nu dit wordt vervangen door het Leersteundecreet zien we opnieuw een stijging. Daarbij heeft men ook de criteria voor zwakkere begaafdheid aangepast waardoor meer kinderen tot deze categorie behoren. Dit zorgt er op zijn beurt voor dat meer kinderen in aanmerking komen voor type 2-onderwijs. Men ziet ook een stijging bij type 9-onderwijs.

De tweede mogelijke oorzaak is de coronapandemie. Doordat men zo lang moest thuisblijven, had dit een grote impact op kinderen die zwakker scoren. Men vermoedt dat ze hierdoor sneller werden doorverwezen naar het buitengewoon onderwijs.

Ik heb dit artikel gekozen omdat ik moet toegeven dat ik er niet erg van schrik dat het aantal leerlingen dat overstapt naar buitengewoon onderwijs weer stijgt. In mijn vorige opleiding hebben we dit namelijk ook al een paar keer besproken tijdens vakken als “School- en Pedagogische Psychologie” en “Onderwijs- Leerlingbegeleiding”. Ik heb echter wel mijn bedenkingen bij het doorverwijzen van kleuters naar het BuO en daarom ga ik dit artikel even verder toelichten aan hand van mijn oude cursussen.

Het artikel geeft aan dat men opnieuw een stijging ziet in het aantal leerlingen dat naar buitengewoon onderwijs wordt doorverwezen sinds de invoering van het Leersteundecreet maar eigenlijk begonnen de cijfers een tijdje daarvoor al opnieuw te stijgen. Maar hoe komt dat nu? Het M-decreet heeft jarenlang voor een daling gezorgd, waarom begon het aantal leerlingen in BuO dan toch terug te stijgen? Misschien moeten we ons hiervoor even verdiepen in het M-decreet. Het doel hiervan was om het aantal leerlingen dat toestroomde naar het buitengewoon onderwijs te verkleinen. Dit probeerden ze te realiseren door maatregelen in te zetten in het regulier onderwijs die leerlingen met bepaalde onderwijsnoden konden ondersteunen. Deze maatregelen zijn gebaseerd op het zorgcontinuüm, dat bestaat uit een brede basiszorg, een verhoogde zorg, uitbreiding van zorg en uit een Individueel Aangepast Curriculum (IAC). Indien je hierover graag meer te weten komt, raad ik je zeker aan om eens een kijkje te nemen op Prodiagnostiek, een website die we in Toegepaste Psychologie ontzettend vaak doornamen. Via volgende link vind je alvast een beknopt overzicht over de werking van het zorgcontinuüm: https://www.prodiagnostiek.be/materiaal/ADP_Zorgcontinu%C3%BCm%20in%20de%20leerlingenbegeleiding.pdf

Dit klonk toch als de ideale manier om het regulier onderwijs meer toegankelijk te maken voor alle leerlingen? In theorie wel, maar in de praktijk bleek het juist heel moeilijk voor scholen om ondersteuning op maat voor alle leerlingen te voorzien. Niet elke school beschikt namelijk over de nodige kennis of praktische zaken om tegemoet te kunnen komen aan de redelijke aanpassingen voor leerlingen met bepaalde onderwijsnoden, wat de stijging van het aantal leerlingen naar het buitengewoon onderwijs kan verklaren. En daarom de intrede van het Leersteundecreet. Dit decreet zou ervoor moeten zorgen dat men dit keer wel kan bereiken waarnaar het M-decreet streefde: ervoor zorgen dat de ondersteuning van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften makkelijker haalbaar wordt en dat men dit keer voldoende middelen ter beschikking kunnen stellen op scholen.

Daarnaast rapporteert het artikel ook voornamelijk een stijging binnen het type-2- en type-9-onderwijs. Type-wat-onderwijs? Type-2 staat voor leerlingen die te kampen hebben met een verstandelijke beperking en binnen type-9 bevinden zich leerlingen met autismespectrumstoornis, ook wel ASS genoemd. Wilt dit dan zeggen dat we meer leerlingen hebben met een verstandelijke beperking of ASS? Nee. Maar er worden tegenwoordig wel meer diagnoses gesteld. Dit komt doordat het taboe rond mentale gezondheid stilaan wordt doorbroken. Waar men vroeger probeerde het probleem te negeren, zullen ouders nu sneller op zoek gaan naar antwoorden en hulp. Daarbij gaf men in het artikel ook aan dat men de criteria voor zwakke intelligentie hebben aangepast waardoor ze sneller tot de categorie type-2 leerlingen behoren. Diagnosestelling is hoe dan ook een lastig proces, maar aan hand van intelligentietesten, zoals de Wechslerschalen, kan men tegenwoordig eenvoudiger op zoek gaan naar de vereiste criteria die tot een diagnose leiden. En in tegenstelling tot stoornissen als ASS of ADHD, waarbij een kinderpsychiater de diagnose moet stellen, kan de diagnose verstandelijke beperking gesteld worden door een psychologisch consulent, wat vaak ook al veel laagdrempeliger is.

Het artikel gaf ook aan dat de coronapandemie een mogelijke oorzaak kon zijn van de stijging en ik kan me hier wel iets bij voorstellen. Leerlingen die op school al uit de boot (dreigen te) vallen, worden bij wijze van spreken aan hun lot overgelaten en krijgen veel minder tot zelfs geen ondersteuning meer.

Bij ons in Toegepaste Psychologie hamerden ze er best wel hard op dat elke leerling recht heeft op redelijke aanpassingen voordat men de keuze buitengewoon onderwijs kan maken. Als men merkt dat de leerlingen, ondanks de voorziene maatregelen, nog steeds niet meekunnen op school, is de keuze om door te verwijzen naar BuO vaak de beste. Het is juist daarom dat ik me enkele vragen stel bij de stijging van het aantal kleuters naar buitengewoon onderwijs.

Kleuters moeten zich op sociaal, emotioneel, cognitief en motorisch vlak nog ontwikkelen en niet elk kind ontwikkelt op dezelfde manier. Sterker nog, elk kind ontwikkelt op zijn eigen manier, dus wanneer kan je dan bepalen of een kleuter rijp is voor regulier onderwijs of niet? Dit geldt trouwens ook voor kinderen die reeds een diagnose hebben. Je IQ kan namelijk veranderen. Uiteraard spreken we dan niet over verschillen waarin een kind met een verstandelijke beperking uiteindelijk toch gemiddeld intelligent blijkt te zijn, maar een verschil in IQ van slechts vijf puntjes kan genoeg zijn tussen een verstandelijke beperking of zwakke intelligentie. Hetzelfde geldt voor kinderen met ASS: het is niet omdat ze een diagnose hebben, dat ze niet meer verder ontwikkelen. Hoe kunnen we dan weten of het kind beter thuishoort in het buitengewoon onderwijs?

Daarbij stel ik me ook de vraag in hoeverre mate er bij zo’n jonge kinderen redelijke aanpassingen kunnen worden ondernomen. Dit is geen proces van vandaag op morgen, dus hoe kan men voor kleuters van zes jaar bepalen dat ze al het mogelijke hebben ondernomen, terwijl deze kinderen zich nog zo sterk moeten ontwikkelen? En deze vraag wordt enkel versterkt als ik er aan denk dat de coronapandemie mogelijks een rol speelt bij het doorverwijzen van kinderen. Welke maatregelen kunnen van thuis uit genomen worden om het kind zo optimaal mogelijk te ondersteunen?

Ik ga ermee akkoord dat kinderen die echt niet mee kunnen binnen het regulier onderwijs, best doorverwezen worden naar BuO. Ze gaan hier onderwijs op maat kunnen ontvangen en zullen hier dan ook beter een plaatsje kunnen vinden waar ze zich thuis voelen. Ik vind echter wel dat we hier heel voorzichtig mee moeten omgaan wanneer het kind in kwestie nog zo jong is.

Bronnen:

https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/10/04/spoedtelling-kleuters/

Aerts, A. & De Keyzer, J. (2021). Onderwijs- en leerlingbegeleider (reader). Antwerpen: Thomas More

Feldman, R. S. (2016). Ontwikkelingspsychologie (7de editie). Pearson.

Janssens, V. (2020). Schoolpsychologie en pedagogische psychologie (reader). Antwerpen: Thomas More